We beleven deze dagen, van vrijdagavond jongstleden tot en met 28 september de dagen tussen Rosh HaSjana, het Joodse- en beter gezegd het Bijbelse Nieuwjaar en Yom Kippoer, de Grote Verzoendag.

Deze dagen worden wel de ‘tien ontzagwekkende dagen genoemd. Deze dagen willen wij in dit programma met Israel mee beleven. In de voorafgaande dagen heb ik in dit programma al stilgestaan bij het herdenken van deze dagen. Vandaag wil ik hiermee verder gaan.

Over het vasten van Gedalia gesproken
De dag na Rosh Hashanah markeert het vasten van Gedalia, een van de “kleine vastendagen” in het Joodse kalenderjaar. Deze dag is de derde van ‘de tien geduchte dagen’. Een speciale: op deze dag denken Joden aan de trieste geschiedenis van Gedalia. Het is een van de vastendagen die te maken hebben met de verovering en verwoesting van Jeruzalem door de Babyloniërs.

Het vasten van Gedalia valt normaliter op de derde dag van tisjri, maar als dat een sabbat is, wordt het verschoven naar 4 tisjri.

Wat is de betekenis van dit vasten, en waarom vindt het plaats tijdens de tussenliggende dagen tussen Rosh Hashanah en Yom Kippur?

De geschiedenis staat kort beschreven in 2 Koningen 25:
Maar over het volk dat in het land van Juda overgebleven was, dat Nebukadnezar, de koning van Babel, had laten overblijven – daarover stelde hij Gedalia aan, de zoon van Ahikam, de zoon van Safan.

Toen nu al de legerbevelhebbers, zij en hun mannen, hoorden dat de koning van Babel Gedalia aangesteld had, kwamen zij naar Gedalia in Mizpa toe, namelijk Ismaël, de zoon van Nethanja, Johanan, de zoon van Kareah, Seraja, de zoon van Tanhumeth uit Netofa, en Jaäzanja, de zoon van iemand uit Maächa, zij en hun mannen.

Gedalia zwoer hun en hun mannen, en zei tegen hen: Wees niet bevreesd voor de dienaren van de Chaldeeën. Blijf in het land en dien de koning van Babel, dan zal het u goed gaan.

Het gebeurde echter in de zevende maand dat Ismaël, de zoon van Nethanja, de zoon van Elisama, iemand van koninklijken bloede, kwam, en tien mannen met hem. Zij sloegen Gedalia neer, zodat hij stierf, evenals de Judeeërs en de Chaldeeën die bij hem in Mizpa waren.

Toen maakte heel het volk zich gereed, van de kleinste tot de grootste, en de bevelhebbers van het leger, en zij gingen naar Egypte, want zij waren bevreesd voor de Chaldeeën.

Veel uitgebreider is het gebeuren verteld in Jeremia 40 en 41. De profeet Jeremia heeft het allemaal van heel nabij meegemaakt. Het is wellicht een voor ons niet zo bekende geschiedenis. Daar kunnen we dan op deze dag wat aan doen… Lees Jeremia 40 tot en met 44!

Het verhaal van Gedalia. Ten tijde van de vernietiging van de Eerste Tempel 2500 jaar geleden werd de meerderheid van het Joodse volk verbannen – inclusief de Tien Stammen door toedoen van Sancheriv. De uiteindelijke veroveraar, Nebukadnezar, versoepelde later de strenge beperkingen en stond toe dat sommige Joden in het land Israël bleven. Hij benoemde zelfs een rechtvaardige Jood genaamd Gedalia om het gebied te besturen. Geleidelijk aan begonnen meer Joden die waren ontsnapt aan de verschrikkingen van de oorlog naar naburige landen terug te keren naar hun huizen in Israël.

Gedalia was realistisch over de beperkingen van de joodse soevereiniteit. Hij begreep dat de Joden in Israël voor hun eigen zelfbehoud volledig moesten samenwerken met de natie die hun land had veroverd.

Maar deze politieke onderdanigheid was voor sommige joden ondraaglijk. Een man genaamd Yishmael ben Netanja, aangespoord door jaloezie en buitenlandse invloed, stond op en negeerde de koning van Babylon. Op de derde van Tishrei doodde Yishmael op verraderlijke wijze Gedalia evenals vele andere Joden en Babyloniërs.

Het antwoord komt op Yom Kippur. In de nasleep van Gedalia’s moord vreesden de Joden vergelding van de koning van Babylon. Ze dachten naar Egypte te vluchten om zichzelf te redden. Maar aangezien Egypte een moreel corrupte samenleving was, bevonden de joden zich in een dilemma – de fysieke dreiging afwegen tegen het geestelijke gevaar. Dus wendden ze zich tot de profeet Jeremia, die in de rouw afgezonderd was, om advies te vragen.

Een hele week lang smeekte Jeremia God om een antwoord. Eindelijk, op Jom Kipoer, werd hij beantwoord. Jeremia riep de Joden en zei dat ze in Israël moesten blijven en dat alles goed zou komen. God was van plan de Babyloniërs barmhartig jegens de Joden te laten handelen, en het duurde niet lang voordat alle verbannen Joden naar hun eigen grond zouden mogen terugkeren. Maar, zei Jeremia tegen hen, als de Joden besloten naar Egypte te gaan, zou het zwaard waar ze vandaan renden hen daar doden.

Helaas drongen de woorden van de profeet niet door, en de mensen weigerden te geloven. Alle Joden die in Israël achterbleven, pakten hun koffers en gingen naar Egypte. Ze hebben Jeremia zelfs ontvoerd en meegenomen! Nu was de vernietiging voltooid; het land Israël was volkomen onvruchtbaar.

Je kunt raden wat er daarna gebeurde. Een paar jaar later veroverde Babylon Egypte en werden tienduizenden Joodse ballingen volledig weggevaagd. De enige overlevende van dit bloedbad was Jeremia. Zijn profetie was pijnlijk waar geworden.

De eerste gebeurtenis – de moord op Gedalia – wordt vergeleken met de vernietiging van de heilige tempel, omdat het joodse levens kostte en het einde maakte van de joodse nederzetting in Israël gedurende vele jaren. De profeten verklaarden daarom dat de verjaardag van deze tragedie een vastendag moest zijn. Deze dag is de derde van Tishrei, de dag direct na Rosh Hashanah. De dag die vandaag dus centraal staat in Israel.

Welke lessen voor het vasten van Gedalia kunnen wij vandaag daaruit leren?

Les # 1  – Het Joodse volk was gezonken tot een van hun laagste niveaus in de geschiedenis. De tempel werd verwoest, de meerderheid van de joden werd verbannen en de zaken zagen er hopeloos uit. Maar God veranderde hun wanhopige situatie en liet de rechtvaardige Gedalia aanstellen. Toch werd Gedalia vermoord door een Jood en werd alle hoop weggevaagd.

Op dat punt bad Jeremia tot God om inzicht en zekerheid. Dit was gedurende de 10 dagen tussen Rosj Hasjana en Jom Kipoer. Dit verhaal wordt herdacht om ons een belangrijke boodschap voor deze dagen te leren: het maakt niet uit hoe ver je weg bent, je kunt terugkeren en God zal je vergeven.

Les # 2  – De Joden die Jeremia om advies gingen vragen, waren er onbewust van overtuigd dat God het antwoord zou geven dat ze wilden horen. Dus toen God anders antwoordde, kwamen ze in opstand.
Toch waren dit geen slechte mensen. Wat is er gebeurd?

Hoewel deze joden in zekere zin afhankelijk waren van de wil van de Babyloniërs, waren ze niet bereid afhankelijk te zijn van de wil van God. De les is dat je aan God hechten betekent dat je Hem altijd volgt, niet alleen als het toevallig samenvalt met wat je wilt.
Een goede regel in het leven, wanneer je voor een lastig moreel dilemma staat, is jezelf af te vragen: “Wat zou God zeggen? Wat wil Hij dat ik doe?”
Les # 3  – Wanneer de ene Jood de andere vermoordt, is dat een diepe, vreselijke tragedie, die enorme historische gevolgen kan hebben. Er is geen excuus voor dergelijk geweld. Hebben we filosofische en politieke verschillen? We moeten ze kalm en verdraagzaam oplossen. Het is de enige acceptabele manier.

We gaan luisteren naar het lied van deze tien ontzagwekkende dagen:

Avinoe Malkenoe (Hebreeuws: onze Vader, onze Koning) is een Joods gebed dat onderdeel uitmaakt van de synagoge-liturgie van de Joodse feestdagen Rosj Hasjana en Jom Kipoer.

Joseph Hertz (gestorven in 1946), opperrabbijn van het Britse Rijk, omschreef Avinoe Malkenoe als “het oudste en meest emotionele gebed van het gehele Joodse jaar”. Het maakt gebruik van twee metaforen van G’d die elk apart in de Bijbel voorkomen: “Onze Vader” (Jesaja 63:16) en “Onze Koning” (Jesaja 33:22).

Met name de laatste regel is erg bekend en wordt ook afzonderlijk gezongen: Avinoe Malkenoe,  “Onze Vader, onze Koning, wees ons genadig, verhoor ons, wij hebben geen daden waarop wij ons beroepen kunnen, maar toch, laat uw recht, dat U spreekt over ons, de mildheid kennen van uw trouw, ja, wil ons helpen.”

We gaan luisteren naar weer een nieuwe uitvoering van het lied:

KLIK HIERONDER OM TE LUISTEREN