‘Het Koningshuis keek weg en zweeg terwijl de koningsgezinde Joodse gemeenschap werd uitgemoord.’
Mijn complimenten voor het tweeluik ‘De Joden & de Oranjes’. In twee delen laten de makers zien hoe de Joodse gemeenschap zich in de afgelopen tweehonderd jaar heeft verhouden tot het Oranjehuis. De Antilliaanse verteller en zangeres Shirma Rouse start het eerste deel met de zin; “Als geboren Antilliaanse ben ik zeer koningsgezind opgevoed. Wij zijn opgevoed met Rood/Wit/Blauw en Oranje. Daarin lijken wij Antillianen precies op de Nederlandse Joden. Ook zij hebben de Oranjes steeds vereerd. Ingegeven als de behoefte om er helemaal bij de horen als volwaardige Nederlandse burgers.”
Geschiedvervalsing
De tweeluik neemt je chronologisch mee door de geschiedenis. Interviews met historici en leden van de Joodse gemeenschap worden ondersteund door prachtige historische beelden. De feiten spreken voor zich; de relatie tussen het koningshuis en de Joden is niet wat we geleerd hebben in de schoolbanken. Er is met name kritiek op de rol van het NIOD, het historisch Instituut voor Oorlogs-, Holocaust,- en Genocidestudies en in het bijzonder op de rol van historicus Loe de Jong. Hij was gedurende de vluchtperiode van de koninklijke familie in Londen de speechschrijver van Koningin Wilhelmina. Zijn naoorlogse werken blijken in het voordeel van de rol van het koningshuis te zijn geschreven.
Sprookje van de wederzijdse liefde
In het ‘Sprookje van de wederzijdse liefde’, deel 1 van de tweeluik, neemt onder andere historicus Bart Wallet ons mee in het streven naar gelijkwaardigheid van de Nederlandse Joden in de samenleving. Startpunt is het jaar 1796 wanneer de Joden, in die tijd ongeveer vijftigduizend personen, dankzij de Fransen enkele burgerrechten ontvangen. Een beloning na eeuwen van ‘er niet bij horen’ tot een soort van gedogen acceptatie van de, in voornamelijk armoede levende, Joden. Bij het aantreden van Willem I kregen de Joden in 1814 te maken met het toenmalige integratiebeleid. De veelal Jiddisch sprekende Joden voeren Nederlands in als voertaal. En daarin gingen zij heel ver.
Wat betekende deze burgerrechten?
Tussen de Franse periode en de herziene grondwet door Thorbecke eind 1844, leefden de Joden, ondanks burgerrechten, nog steeds als tweederangsburgers. Koning Willem III weigerde Michel Henry Godefroi als minister van Justitie. ‘Koning Gorilla’ wilde geen Jood op een ministerpost. Zonder de naam van Willem III te benoemen, leverde het uitbrengen van een pamflet met daarop een cartoon van Koning Gorilla, de anarchist Alexander Cohen een half jaar gevangenisstraf op voor het beledigen van de Koning. Tekenend voor de Joodse gemeenschap in die tijd is dat zij het socialisme zagen als antwoord op hun armoede en gedeeltelijke uitsluiting. Immers na eeuwen van aanpassing hoorden zij er nog niet bij. In de meer behoudende Joodse kringen kreeg het socialisme geen vat. Om maar te laten zien dat zij bij Nederland hoorden, liepen zij voorop bij Oranje Manifestaties.
20ste eeuw
In de 20ste eeuw lijkt er een kentering te komen doordat koningin Wilhelmina het land doorreist om de Joodse gemeenschappen te bezoeken. Joden voelen zich gezien. Echter voor prinses Juliana wordt een huwelijkspartner gezocht. Als de nog steeds ongehuwde prinses zesentwintig jaar is, biedt de Duitser Bernhard Friedrich Eberhard Leopold Julius Kurt Carl Gottfried Peter Graf von Biesterfeld zich aan. De Joodse zanger Bob Scholte zingt dat haar gemaal liefdevol door het Nederlandse volk is aangenomen.
Liefde tussen Joden en het Koningshuis is voorbij
Op 7 januari 1937 treedt prinses Juliana in het huwelijk met Bernard, waar het Horst Wessel Lied wordt gespeeld en de Hitlergroet door de vele nazigasten wordt gebracht. Het Algemeen Joods Weekblad schrijft er schande over. De wittebroodsweken zijn in nazi-Duitsland. Als Duitse Joden na de Kristallnacht van november 1938 naar Nederland vluchten, weigert Koningin Wilhelmina een opvangkamp op de Veluwe dichtbij haar paleis Het Loo. In mei 1940 trokken de Duitsers Nederland binnen. Het gehele koningshuis en de regering vlucht met alle bezittingen naar Londen. Joden zagen hun lot, zonder de bescherming van het Koningshuis, tegemoet en velen pleegden zelfmoord.
Het Deense voorbeeld; koning Christiaan
Een maand voor deze vlucht, trok het Duitse leger in april 1940 Denemarken binnen. De Deense koning Christiaan X hield zijn rug recht. Hij vluchtte niet. Hij ging in onderhandeling met de Duitsers. De Denen weten een beperkte autonomie af te dwingen waarin de Deense Joden dezelfde rechten houden als alle Deense ingezetenen. Christiaan X, de Deense regering en de Deense onderdanen slaagden erin de Joden niet te laten afvoeren. Wanneer de Nazi’s eind 1943 toch anti-Joodse maatregelen willen invoeren, brengen de Denen de Joden naar het neutrale Zweden. Hoe anders had het de Nederlandse Joden kunnen vergaan als het Nederlands Koningshuis het voorbeeld van de Denen had gevolgd. Gezien de banden die het koningshuis had met nazi-Duitsland hadden onderhandelingen ook een beperkte autonomie kunnen opleveren.
Vergeven, maar niet kunnen vergeten
Deel 2 ‘Vergeven maar niet kunnen vergeten’, van het tweeluik neemt ons mee naar de donkerste periode van onze geschiedenis en de jaren van de wederopbouw. Koningin Wilhelmina en koningin Juliana krijgen hierin de hoofdrol in de periode die nog lang een schaduw zal werpen op de relatie tussen de Oranjes en de Joodse gemeenschap. Met wederom een huwelijk van een lid van het koningshuis met een Duitser. Pas in 1980 als prinses Beatrix haar moeder opvolgt, zal de relatie met de Oranjes herstellen.
Nieuwe kans
Tijdens Dodenherdenking op 4 mei 2020 hield koning Willem Alexander een historische toespraak op de Dam. In zijn toespraak blikt de koning onder andere terug op de rol van zijn overgrootmoeder Wilhelmina die vanuit Londen ons land toesprak. Eindelijk kan de Joodse gemeenschap vergeven.
Dit tweeluik is niet alleen prachtig om naar te kijken en te luisteren, maar geeft eindelijk het beeld weer van de Oranje smet op de rol in de oorlog en het leed van de Joodse gemeenschap door deze rol.
Uitzending zaterdag 19 en 26 december om 19.45 uur bij de EO op NPO 2
Bronvermelding:
Datum: 28-05-2020
Auteur: Brigitte Wielheesen
Beeld: Er was weinig betrokkenheid met het lot van de Nederlandse Joden vanuit Londen waar koningin Wilhelmina naar toe was gevlucht. Screenshot documentaire De Joden & de Oranjes
Website: joods.nl
