Adolf Hitler heeft tussen 1939 en 1941 geprobeerd om een geheim akkoord te sluiten met paus Pius XII. Hij stuurde daarvoor prins Philipp von Hessen naar Rome om in het geniep te praten met de heilige vader, die in eerste instantie kritiek had op de nazi’s. De prins was een prominent lid van de NSDAP en stond zeer dicht bij de Führer. Twee jaar lang werd de paus door Hitler aan het lijntje gehouden. De ontdekking is onlangs gedaan door historicus David Kertzer, die binnenkort een boek over Pius en de oorlog publiceert. In 2020 opende paus Franciscus de archieven over zijn voorganger na jarenlange speculaties over diens rol in de oorlog en Sjoa.
In de jaren dertig werd de katholieke kerk door de nationaalsocialisten tegengewerkt. Paus Pius XII, die in 1939 aantrad, maakte zich daar zorgen over en bekritiseerde de nazi’s. Zodoende werd Van Hessen naar Rome gestuurd om een deal met hem te sluiten: als de paus zijn mond zou houden, zouden de katholieken in nazi-Duitsland gespaard worden. Twee jaar achtereen pendelde de prins op en neer, maar een akkoord kwam er uiteindelijk niet. Beide heren spraken Duits met elkaar. Dat kwam omdat Pius jarenlang als vertegenwoordiger van het Vaticaan in Duitsland had gewerkt. Ondanks het niet doorgaan van een akkoord, veroordeelde de paus het fascisme in de oorlog niet.
Volgens Kertzer was Pius XII erop gebrand om tot een deal met de nazi’s te komen, zo meldt de Britse kwaliteitskrant The Times. “Niemand hier is anti-Duits. Wij houden van Duitsland. We zijn verheugd als Duitsland groot en machtig is. En we zijn niet tegen een bepaalde regeringsvorm [de nazi-dictatuur, red.], zolang de katholieken naar de regels van hun religie kunnen leven,” zei de paus tegen de Duitse prins. De deal kwam er uiteindelijk niet omdat Hitler dat niet wilde: hij was de kerkvorst te slim af door hem de indruk te geven al genoeg te doen. Ondertussen hield de paus zijn mond over het nazisme en fascisme. Pas in 1943 maakte hij tevergeefs bezwaar voor het wegvoeren van duizend Joodse Romeinen naar Auschwitz.
De ‘oorlogspaus’ wist eerder al van de massamoord op de Joden in Europa: in september 1942 hebben de Amerikanen hem daarover per brief op de hoogte gesteld. Duitse historici hebben die brief in 2020 ontdekt tijdens onderzoek in de archieven van het Vaticaan. In de brief schrijven de Amerikanen onder meer over de deportatie van honderdduizenden Joden naar Duitse concentratiekampen, en over massa-executies en bloedbaden in het oosten van Polen. Met het schrijven wilde de Amerikaanse president Franklin Roosevelt de paus op de hoogte stellen en hem overhalen om publiekelijk protest aan te tekenen. Pius XII las de brief, maar deed er uiteindelijk niets mee. Hij koos ervoor om te zwijgen.
Het historisch onderzoek van Kertzer maakt duidelijk waarom de paus ervoor koos zich stil te houden. Niet alleen de Amerikanen, maar ook onder meer Duitse bisschoppen vroegen hem vergeefs om actie te ondernemen. Na de oorlog rezen er rond de paus veel vragen. Waarom negeerde hij de verzoeken van Duitse en andere bisschoppen om publiekelijk stelling te nemen tegen de Jodenvervolging? En waarom heeft hij het document tegen de rassentheorie van de nazi’s, waaraan zijn voorganger werkte, nooit voltooid? Maar ook: klopt het dat dankzij Pius XII rol vele Italiaanse Joden van de dood zijn gered.
Jarenlang hebben Joodse organisaties binnen en buiten Italië aangedrongen op het openen van de archieven om te achterhalen of Pius XII fout was in de oorlogsjaren. Volgens de huidige paus Franciscus heeft zijn voorganger Pius XII te veel blootgestaan aan ‘vooroordelen en overdrijving’. De zwijgzaamheid van het Vaticaan over de oorlogspaus was in werkelijkheid juist een poging om ‘de vlam van het humanitaire werk en het werk van de geheime, maar actieve diplomatie brandende te houden’, meent Franciscus.
Om duidelijkheid te bieden en zijn voorganger van diens slechte imago af te helpen, heeft Franciscus de archieven acht jaar eerder geopend dan gepland. Honderden wetenschappers meldden zich aan om in het Apostolische Archief te mogen speuren. Er werd een planning gemaakt met periodes die aan onderzoekers zijn toebedeeld. Ook Nederlandse en Belgische historici gaan naar het Vaticaan om onderzoek te doen. Het zal nog zeker een poosje duren voordat alles uitgezocht is.
Bronvermelding:
Datum: 15-06-2022
Beeld: Wikipedia
Website: Jonet.nl
