Chanoeka is het Joodse lichtfeest en betekent inwijding. Het feest behandelt best wel heftige thema’s als antisemitisme, vervolging en moord. Eigenlijk beschrijft de geschiedenis van Chanoeka de gebeurtenissen waar het Joodse volk de afgelopen 2000 jaar voortdurend mee werd geconfronteerd.
Toch is het een feest waarop absoluut geen rouw mag plaats vinden. Sterker nog: men móet blij en vrolijk zijn. En dit is natuurlijk ook een stukje van het Joodse karakter wat hen door alle moeilijkheden heeft doen overwinnen. ‘Wat er ook gebeurt, altijd verheugen in en hopen op God’. Hierin is humor voor het volk een belangrijk onderdeel geweest. Vanavond overdenken we bij het aansteken van de zevende kaars deze vreugde en tradities van het Chanoeka-feest.
HET JAAR 1492
Het was het jaar 1492 dat de grote ontdekkingsreiziger Columbus Amerika ontdekte. Ondanks dat zijn ontdekking een regelrechte ramp voor de inheemse bevolking is geweest gaat Columbus niet als barbaar de geschiedenisboeken in. Dit geldt evenmin voor de ramp die het Joodse volk in dat jaar overkwam. In 1492 werden namelijk alle Joden uit Spanje verdreven als zij zich niet lieten dopen. En ondanks de verschrikkelijke gevolgen die dit met zich meebracht, was het humor die deze ramp wat dragelijker maakte.
In 1492 werden namelijk alle Joden uit Spanje verdreven als zij zich niet lieten dopen.
MOSHE EN DE PAUS
Zo is er een Joodse grap die vertelt dat de Paus een debat wilde houden met een rabbijn. Op het moment dat de rabbijn het debat won mocht het Joodse volk in Spanje blijven. Maar als de rabbijn verloor, dan werden zij Spanje uitgedreven. Geen enkele rabbijn wilde zich hieraan branden. Toch was er één Joodse man die met de Paus wilde debatteren. Zijn naam was Moshe. Het volk was sprakeloos en zag de bui al hangen, want Moshe was geen sterke spreker.
Moshe wilde het debat aangaan, maar stelde wel één voorwaarde; er mocht niet gesproken worden. De Paus ging akkoord en de dag brak aan waarop Moshe naar de Paus ging. In de zaal waar zij zaten waren vele Katholieke kardinalen gezeteld om het debat aan te horen. De Paus stak drie vingers in de lucht, waarop Moshe één vinger in de lucht hield.
De Paus schrok van het gebaar van Moshe en maakte met zijn vinger een boog in de lucht. Moshe wees fel met één vinger naar de grond, waarop de Paus wederom schrok. Vervolgens pakte de Paus een doosje en haalde daar de attributen van de communie uit; het brood en de wijn. Moshe reageerde daarop door een zakje te pakken met een appel. De Paus gaf het op en zei: “Moshe jij bent te goed. Jij wint, jullie mogen blijven.”
INTERPRETATIE
De kardinalen waren geschrokken en kwamen rondom de Paus staan en vroegen hem wat er aan de hand was. “Hij was te goed”, antwoordde de Paus. “Toen ik begon sprak ik over de drie-eenheid: Vader, Zoon en Heilige Geest. Maar hij stak één vinger in de lucht; God is één, naar Deuteronomium 6. Toen deed ik mijn vinger in de lucht en zei: “Hij vult het hele universum.” Maar Moshe wees naar de grond en zei: “Hij is hier onder ons.” Ik haalde vervolgens het brood en de wijn erbij, waarop hij mij met de appel deed herinneren aan de erfzonde. Hij is gewoon te goed”, zei de Paus.
Toen Moshe was teruggekeerd kwamen alle rabbijnen rondom hem staan. Ook zij vroegen hoe het was gegaan. “Het was makkelijk. Allereerst stak de Paus drie vingers in de lucht en zei: “Jullie hebben drie dagen om hier te verdwijnen.” En ik stak één vinger op en zei: “Geen één van ons zal hier verdwijnen.” Toen maakte de Paus een boog en zei: ‘Jullie zullen deze hele streek verlaten.’ Ik wees naar de grond en zei hem dat wij hier zouden blijven.” Vervolgens viel Moshe stil, waarop de rabbijnen hem vroegen wat er toen gebeurde. “Wat er toen gebeurde?”, zei Moshe. “Hij pakte zijn lunchbox en ik die van mij.”
“Wat er toen gebeurde?”, zei Moshe. “Hij pakte zijn lunchbox en ik die van mij.”
LICHTJES VAN DE CHANOEKIA
Chanoeka is het feest van licht. Het is het licht wat de duisternis had overwonnen. Flavius Josephus (een geschiedschrijver uit de tijd van de Romeinse overheersing) stelde bij Chanoeka het thema van het licht centraal. Iedere dag wordt er een kaars van de Chanoekia aangestoken van het liefst zoveel mogelijk kandelaren. De kaarsen worden van rechts naar links aangestoken. In Joodse gezinnen zie je vaak dat iedereen een eigen Chanoekia heeft, zelfs de kinderen.
Deze worden dan vaak in de vensterbanken gezet of in de deuropening om te schijnen op de Mezuza (koker aan de deur met een Thora-tekst erin). Zo schijnt het licht van de Chanoekia op de Thora. Orthodoxe Joden hebben er wereldwijd een traditie van gemaakt om in grote steden op openbare pleinen een grote Chanoekia te zetten. Hierbij zijn zowel Joden als niet-Joden van harte uitgenodigd om deel te nemen aan de ceremonie.
GEBRUIKEN EN ETEN TIJDENS CHANOEKA
Tijdens het feest van Chanoeka worden er lekkere dingen gegeten en liederen gezongen. Bekende gerechten tijdens deze feestdagen zijn Latkes, een soort aardappelkoekje. Ook eet men een soort oliebol/Berlinerbol wat Soefganiot wordt genoemd. Naast lekker eten staat dansen ook centraal. Een bekende Joodse volksdans is de Hora. Men geeft elkaar cadeautjes en in sommige gezinnen komt zelfs een Chanoeklaas langs. Dit heeft uiteraard niets met het Chanoeka-feest te maken, maar is een vermenging tussen het Joodse feest en de kerstman/sinterklaas.
Buiten deze gezelligheid om wordt er ook veel gezongen tijdens het Chanoeka-feest en wellicht het bekendste lied is het Maoz Tzur Yeshuati. Dit is een prachtig lied, met een mooie tekst. “Burcht en rots, mijn hulp, het past U te bezingen. Herstel het Huis van mijn gebed, zodat wij U daar kunnen danken. Wanneer U de plaats gereed zult maken waar de vreselijke vijand zal worden verslagen, zal ik, onder het zingen van lofliederen, het altaar herinwijden.”
Herstel het Huis van mijn gebed, zodat wij U daar kunnen danken.
DE DREIDEL
Naast het lekkere eten, het zingen en het dansen staat ook een bepaald spel centraal tijdens Chanoeka. Dit is een spel met een dreidel, een tolletje met aan vier zijden een letter. Deze letters zijn de Nun, de Gimel, de He en de Shin. Het dreidelspel is het enige kansspel dat door de rabbijnen wordt toegelaten. Men draait aan het tolletje en op welke letter de tol neerkomt is afhankelijk van de vervolgactie. Of je levert een muntje in, of je krijgt een munt of er gebeurt niets. De muntjes die tegenwoordig worden gebruikt zijn vaak chocolademuntjes of snoepjes.
De getalswaarde voor de letters op de dreidel is 358, wat dezelfde getalswaarde als die voor de Messias is.
CHANOEKA WONDER
De letters op de dreidel maken samen de zin ‘nes gadol haya sham’. Dit betekent: ‘een groot wonder gebeurde daar’, wat wijst op het wonder van Chanoeka. Er is dan ook een traditie die vertelt dat toen de Joden voor Antiochus moesten vluchten en in afzondering leefden een spel ontwikkelde. Zij konden niet meer in vrijheid hun Thorarollen bestuderen en zouden om die reden toch met de dreidel in het geheim bezig kunnen zijn met het Hebreeuws.
Het interessante van de dreidel is dat het niet alleen de zin ‘een groot wonder gebeurde daar’ spelt, maar het ook samen de term ‘Goshen’ vormt. Zoals wij kunnen lezen in Genesis 46:28 was het Juda die de weg voorbereidde voor Jakob en zijn nageslacht om tijdelijk in Egypte (in Goshen) te kunnen wonen. Dit zorgde voor een tijdelijke verlossing van de hongersnood die heerste in het land Kanaän.
Zo was het ook Jehuda (in het Nederlands vertaald als Judas of Juda) haMakabi die de weg voorbereidde om Israël naar de verlossing te brengen. Naast de betekenis van een woord in het Hebreeuws, heeft ook elke letter een getalswaarde. De getalswaarde voor de letters op de dreidel is 358, wat dezelfde getalswaarde als die voor de Messias is. Het is de Messias waarvan Israël gelooft dat Hij uit Juda zal komen om de weg naar de uiteindelijke verlossing te brengen. In Hem ligt het grootste wonder.
MAOZ TZUR
Als muzikale toegift vind je hier een versie van het lied Maoz Tzur, opgevoerd door Yonina:
Bron: https://christenenvoorisrael.nl
