In een afgelegen deel van Griekenland voor de Ionische Zee leeft een kleine populatie Joden – de Romanioten – al meer dan 2300 jaar, waarmee ze de oudste joodse gemeenschap van Europa vormen.
De Romaniote-Joden, Ashkenazi noch Sefardisch, kwamen uit de eerste Joodse gemeenschappen van Europa. Uit gegevens blijkt dat de eerste Joodse aanwezigheid in Griekenland dateert uit 300 v.Chr.
Volgens de legende is een slavenschip met honderden joden meer dan twee millennia geleden in een storm tot zinken gebracht. De overlevenden, die de kust van Ioannina hadden bereikt, waren onder de indruk van het land en zijn schoonheid en besloten daar te blijven. Een andere legende suggereert dat Alexander de Grote, die de joden goed behandelde, betrokken was bij hun keuze om zich daar te vestigen.
Een verwoeste synagoge uit de tweede eeuw voor Christus op het Egeïsche eiland Delos wordt verondersteld de oudste te zijn die in de diaspora is ontdekt. Deze joden werden bekend als de Romaniotes, die hun eigen taal spraken, Yevanic of Joods-Grieks, een versie van het Grieks doordrenkt met Hebreeuws en geschreven met het Hebreeuwse schrift.
Romaniote-synagogen hadden een unieke lay-out. Ze hadden hun eigen religieuze tradities en gebedenboek, de Mahzor Romania. Een groot deel van de aanbidding vond plaats in Yevanic, en de deuntjes, ook voor het lezen van de Thora, werden sterk beïnvloed door Byzantijnse muziek.
Plaatje hierboven: De Kahal Kadosh Yashan (oude heilige gemeente) synagoge van de Romaniote-gemeenschap van Ioannina, Griekenland . Dit is de laatste synagoge ter wereld die de speciale tradities van Romaniotes bewaart, waarvan sommige alleen in deze synagoge te zien zijn. De oorspronkelijke synagoge is gebouwd in de achtste eeuw maar werd verschillende keren verwoest door aardbevingen en herbouwd. De laatste keer dat de synagoge werd herbouwd was in 1826. De hoekstenen van de synagoge dateren uit de achtste eeuw. De zwarte vloerdelen stammen uit de 13e eeuw [beeldbron: Jewish Traveler]
“De Romaniote-traditie is enorm belangrijk. Het is een pre-diaspora-traditie gebaseerd op de Talmud Yerushalmi,” zei Zanet Battinou, de directeur van het Joods Museum van Griekenland en zelf een Romaniote die opgroeide in Ioannina. Maar het is een gemeenschap en een traditie die al lang in verval is.
Na de verdrijving van de Joden van Spanje in 1492 vonden veel Sefardische Joden hun toevlucht in het Ottomaanse Rijk dat toen over Griekenland regeerde. Al snel ontstonden er grote sefardische gemeenschappen, met name in Thessaloniki, bekend als het Jeruzalem van de Balkan.
De reeds bestaande Romaniote-gemeenschappen werden vaak opgenomen in de grotere, rijkere Sefardische Ladino-sprekende gemeenschappen die uiteindelijk grotendeels synoniem werden met het Griekse Jodendom. “Mensen zijn niet op de hoogte van de oude Joodse gemeenschap Romaniote,” zei Battinou. “Thessaloniki was zo enorm en succesvol dat het alles overschaduwde.”
Alleen op geïsoleerde eilanden en in de ruige bergen van West-Griekenland bleven de Romaniotes de dominante traditie, en Ioannina was de grootste van deze gemeenschappen.
Aan het begin van de 20e eeuw woonden in Ioannina ongeveer 4.000 Romaniote-joden. Maar te midden van de economische tegenspoed en de onrust die gepaard ging met het uiteenvallen van het Ottomaanse rijk, voegden velen zich bij hun Griekse landgenoten en emigreerden.
De meesten gingen naar de Verenigde Staten en het Brits Mandaat Palestina (vanaf 1948 Israël) om Romaniote-synagogen op te zetten in New York City en Jeruzalem. Later werd er een derde gevestigd in Tel Aviv. De Joodse gemeenschap van Ioannina telt vandaag slechts ongeveer 50 mensen.
Plaatje hierboven: Ioannina, Griekenland, 30 maart 2014. Jongeren uit de Griekse gemeenschap van Ioannina houden in traditionele kleding kaarsen vast om aan te steken ter nagedachtenis van de meer dan 500 kinderen die naar Auschwitz zijn gedeporteerd [beeldbron: Gavin Rabinowitz/JTA]
Holocaust
Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog waren er nog ongeveer 2.000 joden in Ioannina. Nadat Griekenland in de Tweede Wereldoorlog door Duitsland was bezet, werd maar liefst 86% van de totale Joodse bevolking van Griekenland uitgeroeid, evenals de meeste Romaniote-joden.
Op 25 maart 1944 dreven de Duitse nazi-bezetters de joden van Ioannina bijeen. Toen de sneeuw viel, werden ze in open vrachtwagens gezet en naar een nabijgelegen stad gebracht. Van daaruit bracht een negendaagse treinreis hen naar Auschwitz. De namen van de 1832 vermoorde joden in de stad zijn op marmeren muren op de muren van de synagoge gesneden.
Onder de doden waren meer dan 500 kinderen onder de 13 jaar. Slechts 112 Ioannina-joden overleefden de vernietigingskampen. Nog eens 69 ontsnapten aan de razzia, verstopten zich bij christelijke families of vluchtten de bergen in, waar sommigen vochten met het Griekse verzet.
Toen ze terugkeerden naar Ioannina, vonden velen hun eigendommen geplunderd en huizen bezet. Maar het waren niet alleen de mensen die werden weggevaagd. Eeuwen van traditie verdwenen eveneens.
Plaatje hierboven: Een van de marmeren tabletten op de muren van de Kahal Kadosh Yashan synagoge in Ioannina is gegraveerd met de namen van de 1.832 joden van Ioannina die zijn omgekomen in de Holocaust [beeldbron: Gavin Rabinowitz/JTA]
Bronvermelding:
Datum: 26-07-2020
Website: brabosh.com
