Onlangs heeft CIDI afkeurend gereageerd op een tweet van FvD-leider Thierry Baudet, waarin hij een complottheorie over Rothschild-banken onderschrijft. De complottheorie is een reproductie van het antisemitische cliché dat Joden heimelijk aan de touwtjes trekken om met kwade intenties rampspoed in de wereld te veroorzaken.

Baudet en andere FvD-politici reageerden boos, waarop de twittertijdlijn van CIDI werd overspoeld met haatreacties van hun volgers. Echter zijn er ook die hun oordeel kunnen uitstellen, en vragen om een uitleg waarom de meme als antisemitisch moet worden aangeduid. Dit artikel is voor die laatste groep geschreven.

Een soort Joodse adel
Rothschild is de achternaam van een Joodse bankiersfamilie met wortels Frankfurt in de 18^e eeuw. Nadat vader Rothschild daar een succesvolle bank opzette, namen zijn zoons het stokje over in andere grote Europese steden, waaronder Londen en Parijs. Ook zij kwamen aan het hoofd te staan van belangrijke banken en industrieën in hun tijd, en slaagden erin hun succes door te geven aan volgende generaties.

De verschillende vertakkingen van de familie deden hun best om hun erfenis te bewaren en om als Rothschilds met elkaar verbonden te blijven. Dankzij endogame huwelijken en goede contacten met de heersers uit hun tijd begonnen ze zich steeds meer te gedragen als een soort adel. Voor het eerst kwamen er Joden die titels mochten dragen als ‘Lord’ of ‘Baron’. De Duitse vertakking ging von Rothschild heten, in Frankrijk kreeg je de achternaam de Rothschild.

Van oudsher is de Joodse identiteit binnen de familie belangrijk geweest. Volgens sommige bronnen maakte hun Joods-zijn dat ze er extra extra beducht op waren een zuivere reputatie te bewaren. Anderzijds zagen de Rothschilds het als hun taak om met filantropie en investeringen te helpen bij de emancipatie van de Europese Joden, van wie het overgrote deel in armoede leefde en zelden gelijke rechten had aan hun christelijke buren.

De familie beleefde het hoogtepunt van haar invloed en rijkdom in de negentiende eeuw. Het vermogen van de familie destijds bij elkaar opgeteld, samen met hun aandelen in belangrijke industrieën, kan je gerust vergelijken met de status van Bill Gates of Jeff Bezos vandaag de dag. Rothschild-banken speelden een belangrijke rol in de industrialisering van Europa. Zo financierden ze een groot deel van het spoorwegennet in Frankrijk en de aanleg van het Suezkanaal door de Britten. Ook hielpen ze aan het eind van de 19^de eeuw Joden die naar het Ottomaanse gebied (dat nu Israel is) zijn gevlucht voor pogroms in Oost Europa, en zich er als wijnboer gingen vestigen, bijvoorbeeld in plaatsjes als Zichron Yaakov en Rosh Pina.

In de twintigste eeuw onderging het zakenimperium van de Rothschilds grote veranderingen. Sommige takken van de familie kregen geen (mannelijke) erfgenamen en stierven uit. Zodra de nazi’s aan de macht kwamen, moesten ze vluchten uit achtereenvolgend Duitsland, Oostenrijk en Frankrijk. Veel bezittingen werden door de nazi’s geroofd.

Na de Tweede Wereldoorlog bleven alleen de Rothschild-banken in Londen en Parijs over. Deze zijn uiteindelijk samengevoegd tot het huidige Rothschild & Co. Dat is in zijn eigen branche van financiële dienstverlening een flink bedrijf, maar op zichzelf hoogstens een bliep op de radar van de hedendaagse mondiale economie. In 2019 schopte één Rothschild-familielid het tot de Forbes-lijst van miljardairs wereldwijd – met plekje nummer 1,349. (In 2022 staan er geen Rothschilds meer op de lijst). Van het invloedrijke zakenimperium van de 19^e eeuw is niks meer over.

In populaire cultuur is de associatie tussen Rothschilds en uitbundige rijkdom blijven bestaan. De tekst ‘If I were a rich man’ uit het liedje Fiddler on the Roof is gebaseerd op het oorspronkelijke Jiddisj, dat luidt ‘Ven ikh bin Rothschild‘. Het Hebreeuwstalige equivalent van de respons ‘het geld groeit me toch niet op de rug!’, bijvoorbeeld als een kind iets wil kopen met het geld van zijn ouders, kan zijn: ‘Ik ben toch geen Rothschild!’.

Een eeuwenoud symbool van Jodenhaat
Het is dus onzin om te suggereren dat de Rothschild-familie de macht heeft om de grote gebeurtenissen op het wereldtoneel te beïnvloeden, zoals in bovenstaande meme met de Assads wordt gesuggereerd. Bovendien is er ook niet of nauwelijks sprake van dat nazaten van de familie vandaag de dag nog eensgezind optreden – als ze zich al in politieke aangelegenheden zouden mengen. (Overigens is het onterecht om te stellen dat ‘het Westen’ Syrië wil binnenvallen, al sinds het uitbreken van de burgeroorlog in 2011, die in plaats daarvan als proxy-oorlog wordt uitgevochten).

De verwijzing naar ‘de Rothschilds’ in een context als deze meme moet dan ook vrijwel altijd in het licht worden gezien van oude antisemitische clichés over vermeende Joodse rijkdom, almacht en morele corruptie. Het gebruik van de Rothschild-naam als symbool voor een vermeend Joods complot verbindt antisemieten van allerlei pluimage: politiek links, politiek rechts, anti-globalistisch, nationalistisch of islamistisch.

De nazi’s maakten volop gebruik van complottheorieën over Rothschilds om hun antisemitische agenda uit te voeren. In het zwaar antisemitische propagandablad Der Stürmer werden de Rothschilds vaak gebruikt als belichaming van hun karikaturale beeld van Joden. In 1940 liet nazi propagandaminister Goebbels de film ‘Die Rothschilds’ onder zo veel mogelijk Duitsers verspreiden. Het verhaal is pure geschiedvervalsing, losjes gebaseerd op de mythe over de rol van de Rothchilds bij de Slag bij Waterloo. De bedoeling was om het beeld van Joden als sluw, onbetrouwbaar en manipulatief onder de bevolking te versterken.

Een aantal voorbeelden karikaturen met Rothschilds, oud en hedendaags:

     

     

 

Voorblad uit 1898 van het toen beroemde blad ‘Le Rire’

In Iran verwees ayatollah Ruhollah Khomeini al voor de revolutie van 1979 in zijn toespraken naar vermeende complotten over Rothschilds. Zij zouden achter een samenzwering zitten van Joden en Baha’i, een andere religieuze minderheid in Iran, om de islam in Iran te ondermijnen. Dergelijke complottheorieën werden vaak gekoppeld aan ontkenning van de Holocaust en gebruikt om discriminatie van Joden en Baha’i in Iran te rechtvaardigen. Een nieuwere versie van Rothschild-complottheorieën in Iraanse media is bijvoorbeeld dat de bankiersfamilie aan het hoofd van de Israëlische inlichtingendienst Mossad zou staan.

Ook waren Rothschild-complottheorieën een terugkomend thema in de cultuur van antisemitische haatspraak en pesterij die de kop opstak in de Britse Labourpartij onder het leiderschap van Jeremy Corbyn. Corbyn, die zelf een blinde vlek voor antisemitisme bleek te hebben, schreef eerder een voorwoord voor een boek waarin de Rothschilds worden genoemd als voorbeeld van “het bijzondere ras” dat monetair beleid zou manipuleren. Corbyn nam afstand pas afstand van de antisemitische elementen in het boek toen twee verkiezingskandidaten voor zijn partij geschorst werden voor het delen van Rothschild-complotten op sociale media.

Nog een recent voorbeeld van een maatschappelijke beweging met veel uitingen van Rothschild-complottheorieën, zijn de Gele Hesjes (Gillet Jaunes) in Frankrijk. In onderstaande video legt historicus en socioloog Pierre Birnbaum hoe de naam ‘Rothschild’ in de hoofden van mensen wordt gekoppeld aan ‘de Joden’, en gebruikt wordt als beschuldiging aan het adres van de Franse president Macron:

Oorsprong van een hardnekkige mythe
Zoals bij andere stereotypen, geldt ook bij het Rothschild-complot dat deze niet op een of andere manier logisch te verklaren is, maar ooit door mensen is bedacht, en door de tijd heen versterkt met nieuwe mythes en ideeën.

Het beeld van de manipulatieve Rothschilds is terug te voeren op een pamflet van de Franse journalist Georges Dairnvaell uit 1846. Daarin beschrijft hij een verzonnen geschiedenis van de Slag bij Waterloo. Nathan Rothschild, die toen de Rothschild-bank in Londen runde, was volgens het pamflet getuige van de slag. Met behulp van omkoping zou hij vervolgens sneller in Londen zijn aangekomen dan de officiële boodschapper van het Britse leger, die het nieuws van het verslaan van Napoleon nog moest brengen. Die voorkennis zou hij hebben misbruikt om de effectenbeurs dusdanig te manipuleren dat hij miljoenen aan had verdiend. Het pamflet zelf, dat Dairnvaell schreef onder het pseudoniem ‘Duivel’, gebruikte antisemitische clichés in het schrijven over de Rothschilds.

In werkelijkheid was Nathan niet bij de slag aanwezig, handelde hij niet met voorkennis en had het nieuws bovendien geen dramatische gevolgen op de beurs. Maar het verhaal van Dairnvaell werd graag geloofd, en is hardnekkig gebleken. Tekenend voor die hardnekkigheid is dat zodra delen van Dairnvells verzonnen verhaal aan de kaak werden gesteld, die elementen met hetzelfde gemak werden vervangen door andere onware elementen. Zo heeft de Encyclopedia Britannica een artikel over de Rothschild-samenzweringsmythe, waarin het ridderlijk toegeeft jarenlang inaccurate informatie te hebben gedeeld, die daarmee antisemitisme in de hand heeft gewerkt.

Deze voorgeschiedenis van mythes over de Rothschilds, gekoppeld met het feit dat de (inmiddels verdeelde) familie er simpelweg niet toe doet op het wereldtoneel, zou dus voldoende moeten zijn om de intentie te ontmaskeren om de naam als antisemitisch hondenfluitje te gebruiken. Met andere woorden: een demagoog kan misschien de naïeve onschuld spelen, maar weet ondertussen goed dat bij menig ontvanger vijandige stereotypen over de ‘almachtige Jood’ in herinnering worden geroepen.

Bronvermelding:
Datum:        18-08-2022
Auteur:        ARON VRIELER
Website:      CIDI

Noot van de Redactie Radio Israel
Voor alle artikelen die op deze website worden geplaatst geldt dat de publicaties niet noodzakelijk het standpunt of de mening weer van RadioIsrael.nl weergegeven.