Na het lezen van Boekhouders van de Holocaust; Nederlandse ambtenaren en de collaboratie van Rob Bakker ontkomen we er niet meer aan. De conclusies en het eindoordeel lijken onweerlegbaar. De Nederlandse overheid heeft op grote schaal gecollaboreerd met de nazi’s als het gaat om de Jodenvervolging in Nederland.
Dat gebeurde soms proactief, altijd consciëntieus, regelmatig enthousiast en vaak zonder dat de bedenkers en uitvoerders van de genocide erom vroegen. Samen met de bezetter heeft de Nederlandse overheid in al zijn geledingen samengewerkt om het net rond de Joodse medelanders strak aan te trekken en ze kwetsbaar uit te leveren. Hebben de ambtenaren zich hiermee schuldig gemaakt aan moord? Nee, de schuldigen blijven de Duitsers. Maar welk juridisch oordeel moeten we na de studie van Rob Bakker vellen?
Een tweede onontkoombare conclusie is dat de Nederlandse overheid zich op grote schaal schuldig heeft gemaakt aan institutioneel antisemitisme, tijdens de oorlog maar ook erna. De voorbeelden en bewijzen zijn overvloedig aanwezig. In Boekhouders van de Holocaust worden ze allemaal nauwkeurig en wetenschappelijk gedocumenteerd en zonder stemmingmakerij opgediend. Hoe heeft dit kunnen gebeuren? Om dit te begrijpen heeft de auteur het papieren spoor van de bureaucratie gevolgd dat uitmondde in een spoor van ijzer, bielzen en uiteindelijk moord door de nazi’s.
Verregaande collaboratie en institutioneel antisemitisme zijn in andere studies ook aan de orde gekomen, maar niet eerder is dit handelen integraal en samenhangend gepresenteerd. Twee dagen voor het publiceren van dit persbericht heeft minister-president Mark Rutte namens de regering excuses aangeboden voor het handelen van de overheid tijdens de Holocaust in Nederland. Dat heeft dus 75 jaar geduurd. Wel heeft de regering eerder excuses aangeboden voor haar ontoereikende en discriminerende bejegening van de Joden na de Tweede Wereldoorlog. Dit heeft geresulteerd in een collectieve schaderegeling voor een aantal zaken. Op enkele onderdelen is er eerder excuus aangeboden door het Korps Marechaussees en enkele politiekorpsen zoals dat van Amstelveen. Ook de Hoge Raad die alle anti-Joodse maatregelen sanctioneerde heeft toegegeven verkeerd te hebben gehandeld. De Nationale Spoorwegen (inmiddels geprivatiseerd) heeft recent nogmaals schuld erkend en een individuele compensatie aangeboden. Maar de rest van bureaucratisch Nederland, met name de Rijksoverheid en de gemeenten, heeft zich lang in stilzwijgen gehuld. Nu de regering excuses heeft aangeboden kan het boek Boekhouders van de Holocaust zonder terughoudendheid, voorbehouden of kanttekeningen worden gelezen en geaccepteerd.
De rol die de overheid gespeeld heeft bij de Jodenvervolging blijft voor alle nabestaanden nog steeds moeilijk te verkroppen. Na excuses volgen veelal schadevergoeding en lering. Welke spelregels moeten er aan ambtelijk Nederland worden opgelegd en gehandhaafd om te voorkomen dat ambtelijke gezagsdrager toch weer terugvallen in wat hen nadrukkelijk verboden was? Het was op basis van het Landoorlogreglement en de Aanwijzingen (Hoe moesten ambtenaren handelen bij een bezetting?) nadrukkelijk verboden om mee te werken met een bezetter aan het deporteren van burgers. Bijna niemand heeft er tijdens of na de oorlog gewag van gemaakt dat ambtenaren massaal deze regels overtraden. Ook na
de oorlog is dat nooit een serieus onderwerp geweest. Er zijn collaborerende ambtenaren na de oorlog veroordeeld, maar nooit als het alleen ging om hun bijdrage aan de Jodenvervolging.
Boekhouders van de Holocaust geeft een treffend en indringend beeld van de rol die ambtenaren hebben gespeeld in de Holocaust en hoe gebrek aan solidariteit met de Joden de geschiedenis niet grijs maar een gitzwart heeft gekleurd. Hoe moet herhaling voorkomen worden?
Lezing en paneldiscussie
Op maandag 6 april 2020 om 15.00 uur wordt het boek gepresenteerd en zal de auteur een voordracht houden in De Balie te Amsterdam. Prof. dr. Hans Blom krijg het eerste exemplaar uitgereikt. Aansluitend is er een paneldiscussie met diverse deskundigen ‘uit het veld’. Toegang is gratis. Aanmelden graag via info@verbum.nl.
Rob Bakker (Bussum 1949) is journalist, auteur en historicus. Hij studeerde Holocaust- en Genocidestudies (UvA). Op basis van zijn doctoraalscriptie uit 2011 deed hij aanvullend onderzoek en in combinatie met de laatste actuele holocauststudies maakt hij van de voorheen ‘Joodse’ geschiedenis stap voor stap een uitgesproken Nederlandse geschiedenis.