Terwijl een groot deel van het land van Israël al is uitgegraven en onderzocht, beginnen archeologische ontdekkingen onder water nu pas boven water te komen.
Het gedreun van een enorme onderwaterstofzuiger doorbreekt de stilte op een van Israëls meest pittoreske locaties, een kalme lagune bij Dor Beach waar kleine zanderige eilandjes uit het heldere water van de Middellandse Zee steken.
Slechts twee meter onder de oppervlakte kruipen een dozijn archeologen, studenten en vrijwilligers in volledige duikuitrusting als mieren over de zeebodem, nauwgezet het zand uitkammend met een onderwaterzuiger. Met hun reusachtige stofzuiger leggen ze voorzichtig stukken aardewerk en hout bloot van een schip dat hier meer dan 3000 jaar geleden zonk.
“Na 120 jaar wetenschappelijke archeologie op het land, misschien 130 jaar, bevinden we ons in een situatie waarin we veel weten over wat er op het land is gebeurd, maar heel weinig weten over wat er zich onder de zee bevindt,” zei Prof. Assaf Yasur-Landau, de directeur van het Leon Recanati Instituut voor Maritieme Studies van de Universiteit van Haifa.
De School of Archaeology and Maritime Cultures van de Universiteit van Haifa is het enige certificeringsprogramma voor onderwaterarcheologie in Israël. Sinds 2012 wordt het in het Engels aangeboden aan internationale studenten en deze zomer studeren ongeveer 20 studenten af.
“Elk ding dat we opgraven levert zoveel nieuwe informatie op,” vertelt Yasur-Landau enthousiast. “Elk schip is een tijdscapsule. Het is een capsule van onze materiële cultuur, wat er werd verhandeld en de verschillende commerciële connecties, en ook hoe de omgeving er toen uitzag.”
In mei hield Yasur-Landau toezicht op de eerste opgravingen van twee scheepswrakken in de lagune van Dor Beach, een uit de Perzische periode, van rond 550 voor Christus, en een uit de IJzertijd, rond 1000 voor Christus. Tijdens het drie weken durende duikseizoen legden ze stukken aardewerk van 3000 jaar geleden bloot en proberen ze vast te stellen of ze de infrastructuur van een vroege haven hebben ontdekt of gewoon het afval van oude scheepswrakken, aldus Yasur-Landau. In de herfst zullen ze opnieuw duiken voor een periode van drie weken om te proberen de ruïnes verder te onderzoeken.
Israël is altijd een centrum van maritieme activiteit geweest, van de eerste vissersdorpen aan de Middellandse Zee rond 10.000 v. Chr. tot oude Romeinse havens zoals Caesarea en de schepen vol Joodse vluchtelingen die na de Tweede Wereldoorlog de Britse blokkade probeerden te omzeilen.
University of Haifa students and staff use sand dredgers to remove up to 2 meters of sand or excavate around discoveries buried in the sand at Dor Beach in May 2023. (courtesy Department of Maritime Civilizations/University of Haifa)
Maar het opgraven van voorwerpen en schepen die duizenden jaren geleden naar de zeebodem zijn gezonken, is een veel ingewikkelder proces dan het opgraven van een archeologische vindplaats op het land. Het is ook veel duurder, omdat er boten, zandzuigers, duikapparatuur en een goed opgeleid team met zeer specifieke vaardigheden nodig zijn.
Onderzoekers moeten nog steeds dezelfde archeologische praktijken van nauwgezette documentatie en opgraving uitvoeren, laag voor laag, maar allemaal onder water, met een omvangrijke duikuitrusting aan en vechtend tegen stromingen, golven en getijden – en af en toe nieuwsgierige vissen en kleine kwallen.
Recente technologische verbeteringen, zoals onderwaterfotografie waarmee 3D-modellen kunnen worden gemaakt en een verslag kan worden gemaakt dat op het droge kan worden bestudeerd, hebben onderwateropgravingen iets toegankelijker gemaakt.
Onder de zee zal je rieten matje eeuwig leven
“Ons belangrijkste doel is om het leven van mensen door de geschiedenis heen te begrijpen, en de verschillende soorten aanpassingen, de economische, de sociale, de culturele manieren waarop ze zich aanpasten aan verschillende milieuomstandigheden,” zei Yasur-Landau. “Waarom is dit relevant? Omdat we processen zien die beginnen in de oudheid en doorgaan tot vandaag.”
Door de mens veroorzaakte stress voor kustecosystemen, een stijgende zeespiegel, bevolkingsdruk, politieke problemen die leiden tot economische problemen – dit zijn allemaal zaken waar bewoners van Israëls kust al duizenden jaren mee te maken hebben en die vandaag de dag nog steeds buitengewoon relevant zijn, merkte Yasur-Landau op. De handel over zee is nog steeds goed voor meer dan 90 procent van de Israëlische import.
An archaeologist explores remains of cargo from a shipwreck that likely occurred between 1000 BCE and 500 BCE at Dor Beach, during the May 2023 excavation season. (courtesy Department of Maritime Civilizations/University of Haifa)
“Hier hebben we een archeologisch verslag onder water van 11.000 jaar vanaf het moment dat mensen in dorpen en permanente nederzettingen begonnen te leven tot gisteren,” voegde hij eraan toe. “We kunnen dus een heel lang verhaal van 11.000 jaar creëren over hoe mensen langs de zee leven en hoe culturen met de zee omgaan.”
Het programma van de Universiteit van Haifa combineert maritieme en kustopgravingen, omdat kustdorpen en havens zo nauw verweven zijn met de zee. Bovendien betekent de verandering van het zeeniveau in de loop der tijd dat sommige gebieden die nu onder water staan ooit droog land waren en overblijfselen van kustdorpen bevatten.
Professor Assaf Yasur-Landau, the director of University of Haifa’s Leon Recanati Institute for Maritime Studies, at the Dor Beachmarine archaeology excavation on May 9, 2023. (Melanie Lidman/Times of Israel)
Maar terwijl de omstandigheden onder water uitdagend zijn, zijn ze ook uitzonderlijk goed in het conserveren van dingen die op het land bijna onmogelijk te vinden zijn, waaronder organische materialen zoals hout, touwen en stromatten.
Zand creëert een anaerobe omgeving, wat betekent dat iets dat bedekt is met zand weinig tot geen zuurstof krijgt. Omdat blootstelling aan zuurstof organisch materiaal doet ontbinden, blijven voorwerpen in een anaerobe omgeving veel langer intact.
Yasur-Landau heeft stukken gevonden van stromatten uit het Byzantijnse tijdperk, mandenmakerswerk en gevlochten touwen uit ongeveer 300-600 na Christus. Dit soort voorwerpen wordt zelden op het land gevonden en biedt een belangrijk inzicht in het dagelijks leven van mensen uit het verleden.
An archaeologist shows a piece of pottery uncovered at Dor Beach during excavations in May 2023, likely from around a shipwreck that occurred between 1000 BCE and 500 BCE. (courtesy Department of Maritime Civilizations/University of Haifa)
Een ander voordeel van archeologische vindplaatsen onder water – die zich meestal onder een meter of meer zand bevinden – is dat ze zelden verstoord worden door menselijk ingrijpen, in tegenstelling tot de duizenden archeologische vindplaatsen op het land in Israël, waar plundering een ernstig probleem is.
Bidden tot Poseidon
Studenten die geïnteresseerd zijn in het bestuderen van maritieme archeologie moeten over basisvaardigheden voor scuba-duiken beschikken, maar Yasur-Landau zei dat ze niet op zoek zijn naar hoogopgeleide duikliefhebbers. Veel van de duikplekken zijn vrij ondiep, zoals de opgraving bij Dor Beach, die slechts 2 tot 4 meter diep is. Het is belangrijker om voorzichtig en geduldig te kunnen werken onder de uitdagende omstandigheden, zei hij.
Het programma trekt vooral archeologen aan die al een grote liefde voor water hebben. Karsyn Johnson, een masterstudent aan de Universiteit van Haifa die oorspronkelijk uit Oklahoma komt, groeide op met diepzeeduiken in meren.
“Ik heb altijd van archeologie gehouden, maar ik ben ook altijd met water bezig geweest. Ik was 11 jaar wedstrijdzwemmer en ben zeven of acht jaar badmeester geweest,” zei Johnson.
Nadat ze in 2021 afstudeerde aan de universiteit van Oklahoma, zette Johnson haar zinnen op een reis naar Israël. In 2022 werkte ze aan een opgraving in Tel Hatzor in het noorden van Israël toen ze op een vrije dag in Haifa was en het Hecht Museum bezocht. Ze liep het museum binnen en zag het Maagan Michael schip, een 2400 jaar oude handelsboot die ontdekt was voor de kust van de stad Maagan Michael.
“Ik was zo onder de indruk van dit schip,” zei ze. Dezelfde dag had ze een ontmoeting met de Universiteit van Haifa om zich in te schrijven voor het maritieme masterprogramma.
Karsyn Johnson, originally from Oklahoma, is finishing the one-year master’s program after completing her first marine excavation at Dor Beach in May 2023. (Melanie Lidman/Times of Israel)
“Dit is net een droom die uitkomt, om die twee dingen, archeologie en water, te combineren,” zei ze.
“Vorige week heb ik voor het eerst iets uit het water opgegraven. Het was zo gaaf,” zei Johnson.
Marko Runjajić, een eerstejaars PhD-student in het maritieme archeologieprogramma, houdt toezicht op de duikdagen en organiseert de constante wisseling van ploegen: welke studenten zijn in het water en welke studenten nemen een pauze op het land.
“Na de middelbare school ben ik begonnen met techniek en mislukt, en ik ben een soort van tegen archeologie aangelopen,” zei Runjajić, die uit Kroatië komt en in Duitsland is opgegroeid.
De opgravingen op zee kunnen een beetje vervelend zijn en vereisen uren van moeizaam zand zuigen uit kleine stukjes hout of aardewerk, maar Runjajić zei dat het onderwater graven het spannendste deel van het jaar is.
“We hebben het hele jaar door maar weinig tijd om veldwerk te doen – het heeft te maken met onderzoek, subsidies en financiering – dus dit zijn altijd speciale avonturen,” zei Runjajić. “Het is het mooiste moment als je het water in gaat, want je hebt er op gewacht, je hebt het al een tijdje gepland en dan bid je tot Poseidon dat alles gaat lukken.”
Deskundige stofzuigers
Dor Beach ziet eruit alsof het van de pagina’s van een Caribisch resort is gerukt in plaats van langs de mediterrane kust van Israël. Drie kleine eilandjes vormen een ondiepe lagune, met helderblauw water dat een azuurblauwe hemel weerspiegelt. Het is ver weg van de troebelere delen van de Israëlische kust en de grimmige haven van Haifa slechts 30 kilometer (18 mijl) naar het noorden. Het kalme, uitnodigende water maakt het gemakkelijk voor te stellen waarom zeelieden uit de oudheid deze plek duizenden jaren geleden als haven kozen.
Vanaf de jaren 1980 hebben archeologen zo’n 26 scheepswrakken of overblijfselen van lading in de lagune gevonden. Tot nu toe was het moeilijk om de lagune op te graven omdat de meeste archeologische resten zich onder ongeveer twee meter zand bevinden. In andere gebieden langs de kust van Carmel worden archeologische resten onder slechts één meter zand gevonden.
Om twee meter zand onder water te verwijderen, bedienen teams van ongeveer een dozijn duikers twee zandzuigers, die werken als enorme stofzuigers door het zand uit een bepaald gebied op te zuigen en in een ander gebied op een hoop te spuwen. Omdat de beweging van het water van nature elk uitgegraven gebied onmiddellijk probeert op te vullen, moeten de baggerschepen continu aan het werk zijn. Archeologen gebruiken ook zandzakken om de zijkanten van een uitgegraven gebied te stutten. Dit gebied moet minstens 10 vierkante meter groot zijn om genoeg zand buiten het te onderzoeken gebied te houden.
s Nachts wordt het zorgvuldig uitgegraven gebied opgeslokt door het zand en ’s ochtends moeten de archeologen weer helemaal opnieuw beginnen. Yasur-Landau zei dat er in de zandgebieden van Dor Beach geen uitgebreid zeeleven voorkomt, zodat het graven weinig negatieve gevolgen heeft voor het milieu.
Tijdens een drie weken durend opgravingsseizoen in mei groef het team twee locaties op om de lading en overblijfselen van scheepswrakken uit de Perzische en IJzertijd te onderzoeken. Het was de eerste keer dat een van beide locaties werd opgegraven sinds ze in de jaren 1990 werden geïdentificeerd door duikers uit Israël en de Verenigde Staten.
De duikers zoeken ook naar bewijzen van vóór de ijzertijd. Yasur-Landau zei dat zodra ze het sediment van de zeebodem bereiken, onder de zandlaag, ze zullen zoeken naar menselijke activiteiten uit het Neolithicum (9.5000 – 4.500 v. Chr.) of zelfs Paleolithicum (vóór 9.500 v. Chr.).
Hier zullen de duikers meer traditionele archeologische apparaten zoals troffels moeten gebruiken om voorzichtig in het kleisediment onder het zand te graven. Yasur-Landau is optimistisch dat ze uiteindelijk iets uit deze periode zullen vinden. Hij heeft neolithische experts van verschillende instituten uitgenodigd om boven het opgegraven gebied te snorkelen en te zoeken naar patronen die zij herkennen als bewijs van menselijke activiteit.
Er zijn overblijfselen van neolithische kustdorpen gevonden bij Atlit Yam, van rond 8.000 v. Chr., toen het waterpeil veel lager was dan tegenwoordig en het kustdorp dus dichter bij het water lag. Mariene archeologie in Australië heeft bewijs gevonden van menselijke nederzettingen langs de kust van het continent en onder water van zo’n 60.000 jaar geleden.
De laatste grens ligt onder water
Archeologie op zee is nog meer een samenwerkingsverband dan archeologie op het land, vanwege het grote aantal mensen dat nodig is om de apparatuur te bedienen – de boten, de baggerschepen en om ervoor te zorgen dat alle onderzoekers veilig uit het water komen. Maar de archeologie in het algemeen ondergaat een seismische verschuiving en wordt veel meer een teamsport, merkte Yasur-Landau op.
“De dagen van één archeoloog in het veld zijn voorbij,” zei hij. “Iedereen moet samenwerken… Archeologie wordt nu gedaan door teams van verschillende onderzoekers, elk met hun eigen discipline en laboratoria.”
Eerder dit jaar lanceerden de Universiteit van Haifa en de Technion een gezamenlijk initiatief om exacte wetenschappen en geavanceerde laboratoriumtechnologie toe te passen op archeologische opgravingen, en interinstitutionele samenwerking is nu de norm omdat microarcheologie onderzoek heeft gedwongen om zeer gespecialiseerd te worden.
Students return from a marine archaeology excavation shift at Dor Beach on May 9, 2023. The lagoon at Dor Beach has 26 known archaeological sites containing shipwrecks or cargo. (Melanie Lidman/Times of Israel
Maar voor degenen die nog steeds op zoek zijn naar het avontuurlijke gevoel en de ontdekking van oude artefacten à la Indiana Jones, is er volgens Yasur-Landau geen betere plek om te graven dan onder water. Er zijn honderden archeologen in Israël, waaronder meer dan 100 die bij verschillende academische instellingen werken en tientallen die bij de Israëlische Autoriteit voor Oudheden werken. Maar slechts zeven – vijf van universiteiten en twee van de IAA – zijn experts in onderwaterarcheologie, zei hij. Het is een van de weinige onontgonnen gebieden in een land waar archeologie regelmatig het nieuws haalt.
“Om bij ons te studeren hoef je niet de beste duiker te zijn, maar je moet wel een zekere nieuwsgierigheid hebben. Het is net alsof je een ontdekker of ontdekkingsreiziger bent… Je moet een gevoel voor avontuur hebben, om te proberen de grote mysteries van het verhaal van de menselijke veerkracht in veranderende klimaatomstandigheden te volgen,” zei Yasur-Landau. “Zelfs met alle kosten van maritieme archeologie levert het een ongelooflijke wetenschappelijke opbrengst op, omdat er zo weinig mensen zijn die het doen.”
_________________________________________________________
Bronvermelding:
Datum:
19-7-2023
Auteur:
Melanie Lidman
Beeld:
Students, volunteers, and professors from Haifa University’s marine archaeology masters program enter the water for an excavation shift on May 9, 2023 at Dor Beach. (Melanie Lidman/Times of Israel)
Website:
www.timesofisrael.com
