Ultraorthodoxe vrouwen hopen dat hun virtual reality film een nieuw publiek kan onderwijzen over de Holocaust.

Kijk naar achteren en zie hoe schadelijke zwarte rook uit het crematorium stroomt. Draai naar rechts en zie de zwakken, jongeren en ouderen in de rij staan voor de selecties. Met een lichte draai naar links verschijnt verteller, historicus en onderzoeker Rabbi Israel Goldwasser, een paar meter van je vandaan.

Zonder het geweld en de rauwe foto’s die centraal staan in andere Holocaust-recreaties, plaatst “Triumph of the Spirit” je voorzichtig in het centrum van Krakau, Auschwitz en Birkenau, met behulp van woordbeelden, muziek en de angstaanjagende lege concentratiekampen.

Hoewel het niet is wat je je voorstelt bij virtual reality, gebruiken drie haredi-vrouwen samen met 23 kinderen, regisseur Miriam Cohen en producenten Chani Kopilowitz en Yuti Neiman, de media om de kijker onder te dompelen in de Holocaust-ervaring op een manier die een pijnlijk onderwerp nieuw leven inblaast en het levensecht maakt voor generaties die misschien nooit een Shoah-overlevende zullen ontmoeten.

“Ik woonde in Hashmonaim, halverwege tussen Jeruzalem en Tel Aviv, maar ik heb nooit meegedaan aan de Mars der Levenden omdat ik naar een haredi-seminarie (middelbare meisjesschool) ging,” legt Cohen uit. “In de haredi-gemeenschap wordt de Shoah niet onderwezen en er is geen internet. Ik zag anderen van mijn leeftijd Polen bezoeken en onmetelijk veranderd terugkomen door de ervaring. Ik wilde het herscheppen voor degenen die misschien nooit de kans krijgen om te gaan.”

Miriam Cohen, director of “Triumph of the Spirit.” Photo by Judith Segaloff.

Religieuze vrouwelijke regisseurs
Cohen werd geboren in Montreal en emigreerde op jonge leeftijd naar Israël. Ze was toegewijd aan haar religieuze ideologie en ging naar een meisjesseminarie. Ze wilde actrice worden en vond een manier om de hoofdrol te spelen in talloze producties voor en door meisjes. Daarna verfijnde ze haar vak en leerde ze films maken.

“Toen ik me realiseerde dat er praktisch geen religieuze vrouwelijke regisseurs waren, besloot ik er een te worden,” zegt Cohen. Wanhopig om te leren, riep ze de hulp in van de enige bekende filmregisseur die ze kon vinden, Rama Burshtein, het best bekend om haar film “Fill the Void” uit 2012, om cursussen te creëren voor vrouwelijke haredi-filmmakers in de dop.

“Na de eerste cursus smeekten de ongeveer zeven ingeschrevenen haar om meer, dus gaf ze nog een cursus, en toen nog een.”

Ze ontmoette Gerrer Chassid Neiman en Slonim Chassid Kopilowitz toen ze als actrice werkte. De laatste had als kleedster aan Burshteins film gewerkt.

Cohen leert niet alleen zichzelf, maar geeft ook les aan vrouwelijke aspirant-filmmakers. Ze heeft 15 films geregisseerd en in veel producties voor vrouwen en meisjes geacteerd. Terwijl ze de vaardigheden had om te proberen haar Holocaustfilm te laten werken, vroeg ze zich af: “Wat is het beste hulpmiddel om de ervaring tot leven te brengen?”

Ze herinnert zich dat ze vier jaar geleden de virtual reality technologie “tegen het lijf liep” en niets wist over het format, dus begon ze op onderzoek uit te gaan door het te vragen aan mensen die het gebruiken. Ze antwoordden: “Houd het kort en maak het leuk, zoals videospelletjes of tekenfilms.”

Maar Cohen was niet van plan om een korte, “leuke” Holocaustfilm te maken. Haar missie was om een speelfilm te maken die de Shoah als het ware “tot leven” laat komen, om de pijn en uiteindelijk de hoop van het Joodse volk te kunnen benadrukken voor Joden en niet-Joden met vele achtergronden.

Ze kochten een VR-camera en begonnen de “”six eye camera”” te testen op bekende Israëlische locaties.

Het trio schakelde Goldwasser in, wiens grootouders in de kampen hadden gezeten. Zijn telefoonpodcasts en verhalen zijn beroemd in de haredi- en chassidische wereld.

Hun volgende halte was Yad Vashem en hoewel ze kudos (jiddisch voor ‘een pluim’) kregen voor het idee, kregen ze te horen dat het museum hen niet kon helpen met de financiering en hen ook geen toegang kon verschaffen om in Auschwitz en Birkenau te filmen. Maar daar moesten ze heen en dus pleegde Cohen telefoontjes.

The film’s narrator, Rabbi Israel Goldwasser, gazes at the entrance to Auschwitz. Photo: Courtesy of Triumph of the Spirit.

Toestemming om te filmen
De eerste reacties waren ontmoedigend. Zelfs Steven Spielberg kreeg geen toestemming om daar te filmen. Maar Cohen pleitte en legde uit hoe de nieuwe technologie het onderwerp bij een heel nieuw publiek zou brengen. De contactpersoon bij het Auschwitz-Birkenau Staatsmuseum zei dat ze het tijdens een bestuursvergadering zouden bespreken.

De producenten besloten dat er niets anders opzat dan hun ogen op te heffen naar de hemel. Cohen belde haar vader in een staat van stress en vroeg hem wat ze moest doen.

“Ik ben Marokkaans, dus ik stak een kaars aan,” zegt ze. De andere vrouwen fluisterden psalmen terwijl ze wachtten op de uitspraak.

Het telefoontje kwam uiteindelijk; ze kregen drie dagen waarin het pand exclusief van hen zou zijn om te filmen. Daarna moesten ze vechten met COVID-19 beperkingen. Polen, op vier uur vliegen van Israël, veranderde in een 27 uur durende reis voor de filmploeg omdat vluchten steeds geannuleerd werden.

“We gooiden veel vliegtickets in de vuilnisbak, maar uiteindelijk stond er een man met een grote sleutelhanger aan de poorten van Auschwitz-Birkenau die ons binnenliet.”

“De stilte was angstaanjagend beklemmend, maar ons doel om troost te brengen en het verhaal hoopvol te vertellen hielp ons er doorheen,” zegt Cohen. “We hebben 80.000 kijkers gehad in ons eerste jaar en hopen er nog veel meer te krijgen.”

Ze hopen de virtuele rondleidingen en 3D-apparatuur te verspreiden naar steden over de hele wereld.

“Dit moet overal verspreid worden. Hoewel het een Joodse focus heeft, is het verhaal voor iedereen,” zegt Rabbijn Avraham Kaminar, die helpt fondsen te werven voor het project.

En het verhaal verspreiden doen ze door hun 200 headsets mee te nemen naar scholen, gemeenschappen en hightechbedrijven in heel Israël. Ze hebben een tour gedaan in Londen en komen binnenkort naar Manchester. Ze hopen ook rondleidingen te kunnen geven in de VS, voor zowel Joden als niet-Joden.

The film’s narrator, historian and researcher Rabbi Israel Goldwasser, stands by a cattle car at Auschwitz. Photo: Courtesy of Triumph of the Spirit.

Begint in Krakau
De film begint in Krakau, in wat ooit een levendige Joodse en chassidische gemeenschap was, de thuisbasis van de Rema, Rabbi Moses Isserles (1530-1572).

Goldwasser neemt de kijker mee langs de synagogen en huizen en brengt zijn verhalen naar de nog bewaard gebleven Joodse begraafplaats.

“Mensen die hier komen zijn geen toeristen,” legt hij uit. “Het zijn rouwenden.”

Al snel staat hij op de bekende treinrails die naar Auschwitz leidt, vertelt hij verhalen en legt hij uit wat hier is gebeurd.

De filmmaker beheerst het 360-graden formaat en gebruikt camerahoeken en apparaten die exclusief zijn voor VR. Terwijl de veewagen niet beweegt, vordert een drone-opname het kamp met het omgevingsgeluid van mensen die opeengepakt zitten in een van de 1.500 voet lange treinen.

“Er reden drie treinen per dag,” zegt Goldwasser. “Die brachten elke dag 18.000 Joden naar Auschwitz.”

Yad Vashem afbeeldingen van de hopen schoenen zijn geïntegreerd in het eenzame decor. Foto’s worden geprojecteerd op de stilstaande veewagen. Camerastandpunten brengen de kijker dicht bij de grond, waar hij omhoog kan kijken in de barakken of in de ogen van de verteller.

Een van de meest aangrijpende momenten is wanneer Goldwasser de scène neerzet in het crematorium, waar hij beschrijft hoe Joodse muzikanten buiten in een orkest spelen terwijl ineengedoken massa’s naar de nu verbrokkelde gaskamer schuifelen. Hij legt uit dat ze zich moeten uitkleden en hun schoenen aan elkaar moeten binden en dat ze hun nummer moeten onthouden zodat ze hun bezittingen kunnen terugvinden als ze tevoorschijn komen. Wat ze natuurlijk nooit zullen doen.

Terwijl een deur dichtzwaait in een kale kamer, glijdt de camera over naar stapels lege blikken Zyklon B, het bestrijdingsmiddel op basis van cyanide dat de nazi’s en hun helpers gebruikten, en een diorama van Yad Vashem dat op de ruïnes van de gaskamer wordt geprojecteerd. En dan is er de opdoemende schoorsteen en kijkt de kijker omhoog, naar stof en as in de zwart-witte lucht.

Het bekijken van een virtual reality film is een eenzame ervaring. Je hebt een headset op je oren en een bril op je ogen en je bent je niet bewust van alles en iedereen om je heen.

Omringd worden door niets anders dan de beelden en geluiden van de Holocaust maakt de ervaring intenser dan andere films over het onderwerp. Organisaties kunnen de VR-film naar hun scholen en synagogen laten komen en groepen of individuele kijkers kunnen online een bezoekje brengen aan het Time Elevator theater in het Mamilla winkelcentrum in Jeruzalem.

Kenneth Rochlin, hoofd Institutional Advancement aan de Ramaz School in Manhattan, en zijn broer Josh, vicepresident voor bedrijfsontwikkeling bij LiveVox, namen deel aan de rondleiding.

“Ik ben drie keer in Auschwitz geweest en de emotie van binnenuit was erg krachtig”, zegt Kenneth Rochlin. “De muziek en het verhaal waren prachtig gedaan.”

Hoe zijn deze filmmakers erin geslaagd om een dorre plek des doods tot leven te laten komen?

“De storytelling is de technologie,” zegt Cohen. “Mijn grote droom is om een basis te hebben met 400 headsets en daarmee door de hele Verenigde Staten te trekken.”

_________________________________________________________

Bronvermelding:

Datum:
25-6-2023

Auteur:
Judith Segaloff

Beeld:
At the entrance to Auschwitz: “Triumph of the Spirit” director Miriam Cohen is flanked by producers Chani Kopilowitz (left) and Yuti Neiman. Photo: Courtesy of Triumph of the Spirit.