Twee maanden voor de verkiezingen blijft het politieke landschap in Israel in beweging. Sinds de val van de regering in 2018 – toen verliet Avigdor Lieberman (Yisrael Beitenu) de coalitie vanwege onenigheid over participatie van ultra-orthodoxen in het leger – is Israel constant in een situatie van voor – tijdens – na verkiezingen. De verkiezingen van 1 november aanstaande zijn de 5de op een rij, en bij elke van deze verkiezingen ontstaan nieuwe allianties, nieuwe lijsten en zelfs nieuwe partijen. Maar het ziet ernaar uit dat de verhouding tussen de ‘blokken’ vrijwel contant blijven – en schommelen rond de vereiste meerderheid.
Veel partijen, twee politieke blokken
Hoewel Israel veel partijen telt – 13 in de afgelopen verkiezingen voor de Knesset (nog aanzienlijk minder dan de situatie in Nederland; onze Tweede Kamer telt 20 partijen), is de machtsverhouding typerend voor veel westerse landen – een +/- 50-50 verhouding in de politiek. Dat zien we in Polen, Hongarije, de VS en veel andere landen. De Likoed, een partij vergelijkbaar met de VVD, is de grootste partij, maar vertegenwoordigt slechts een kwart van de bevolking; de tweede partij – Yesh Atid van demissionair premier Lapid – een zesde. De meeste partijen schommelen onder de 10 van de 120 zetels.
Kiesdrempel
Dankzij een kiesdrempel van 3.25% zijn er geen partijen met minder dan 4 zetels, wat het verschil in aantal partijen met Nederland verklaart. Deze kiesdrempel vormt meteen ook het probleem, want kleine partijen dreigen helemaal te verdwijnen wanneer zij de kiesdrempel niet halen, en daarmee zijn ook alle aan hen uitgebrachte stemmen verloren. Restzetels afspraken gelden alleen boven de kiesdrempel. En dit is de reden dat zowel oppositieleider Netanyahu als premier Lapid de partijen in ‘hun’ blok oproepen om samen te gaan en zo het risico dat zij de kiesdrempel niet halen, opvangen. Inmiddels zagen we enkele fusies van partijen: de nieuwe Nationale Eenheid onder leiding van minister van Defensie Gantz en de lijst Zionistische Geest onder leiding van minister van Binnenlandse Zaken Shaked.
Extreemrechts groeit
Het ‘rechtse’ blok, beter aan te duiden als ‘de pro-Netanyahu blok’ telt naast Likoed ook beide Orthodoxe partijen en een groeiend blok van extreemrechtse politici en partijen, te weten Habayit Hayehudi, Otzma Yehudit en Noam, een uitgesproken anti-Arabisch en anti-LGBTQ partij. Na lange, harde onderhandelingen leek het erop dat deze politici niet samen zullen gaan. Vanwege een reëel risico op stemmenverlies heeft Likoed-leider Netanyahu bemiddeld, de partijen vonden een compromis en zullen toch samen in een lijst gaan. . Dit is overigens een herhaling van de situatie van voor de vorige verkiezingen.
Orthodoxe partijen
De orthodoxe partijen Shas en Verenigd Torah Jodendom (VTJ) zijn momenteel in de peilingen samen goed voor 15 zetels. Wat dit betekent voor de komende verkiezingen is onduidelijk. Terwijl VTJ– een samensmelting van de partijen Degel Hatora en Agudat Israel dreigt uiteen te spatten vanwege onenigheid over ‘werelds’ onderwijs – het wel of niet toelaten van onderwijs in algemene vakken zoals wiskunde en Engels met het oog op het vergroten van de employability van hun publiek – ziet Shas een deel van zijn aanhang weglopen richting extreemrechts. Dit is bijzonder pijnlijk omdat bij zijn oprichting – al 40 jaar geleden – werd deze partij juist gezien als ‘linkser’: het was een emancipatiepartij voor Sefardim, vooral uit Noord-Afrika afkomstige Joden en die bovendien de Osloakkoorden steunden. Alhoewel niet van harte. Deze akkoorden gaan uit van een Palestijnse entiteit.
Gaan de linkse partijen samen of apart?
Deze discussie loopt al sinds het begin van de zomer. Meretz – de Israelische GroenLinks – heeft net interne verkiezingen gehouden voor de lijst en het leiderschap, en staat rond 4 zetels in de peilingen. Leidster Zehava Galon staat positief tegen het samengaan in een lijst met de Partij van de Arbeid onder leiding van Merav Michaeli. Michaeli ziet het echter anders. Zij beroept zich op de ervaring van de verkiezingen van 2020 en is er van overtuigd dat ook deze keer samengaan juist zetels zal gaan kosten.
Anti-Netanyahu blok is versplinterd
Het is politiek evident dat de linkse partijen bij het andere blok horen. Dit blok bevat echter partijen met uiteenlopende politieke richtingen. Wat hun bindt is de weigering om samen met Likoed-leider Netanyahu te regeren. Yesh Atid onder leiding van Lapid (volgens de recente peilingen 23 zetels) en de Nationale Eenheid onder leiding van Gantz (12 zetels in de laatste peilingen) strijden om het leiderschap van dit blok, maar Yisrael Beitenu (Israel ons Huis) van minister van financiën Lieberman – een rechtse partij met een grote aanhang bij de immigranten uit de voormalige Sovjet-Unie – speelt er ook een belangrijke rol. Deze partij staat momenteel niet goed in de peilingen, maar dit zou kunnen veranderen in het licht van de harde en weken lang durende onderhandelingen van Lieberman met de Israelische leerkrachten, dat vlak voor het begin van het schooljaar op 1 september succesvol is afgerond. Of de harde opstelling van Lieberman zal worden beloond is nog niet te voorspellen.
Zionistische Geest
Nog een deelnemer in de huidige coalitie was de partij van eerst premier en nu vervangend-premier Bennet – Yamina. Bennet liet weten (even?) uit de politiek te stappen, en liet een verschroeide aard in de partij achter – Yamina viel uit elkaar en veel van hun Knessetleden zochten een andere politieke onderkomen. Zijn jaren lange politieke partner en huidige minister van Binnenlandse Zaken Shaked richtte – opnieuw – een nieuwe partij op: de Zionistische Geest. Dit deed zij samen met een andere coalitiepartner – Derech Eretz. Shaked verklaarde echter geen coalitie met krappe meerderheid te willen, maar juist een coalitie van (Joodse) Nationale eenheid.
De Arabische partijen – steeds in beweging
De Arabische partij Ra’am heeft de laatste regering mogelijk gemaakt omdat het de laatste fingers voor de (krappe) meerderheid leverde. Voor het eerst deed een Arabische partij mee aan een Israelische coalitie, wat niet onopgemerkt bleef. Leider Abbas verklaarde te willen zorgen voor de Arabische Israeli’s. Ook claimt hij in de afgelopen 14 maanden ook veel bereikt te hebben. Bovendien sluit hij samengaan in een volgende coalitie niet uit, maar hij heeft echter geen voorkeur voor een van de blokken . De kans dat Habayit Hayehudi met Ra’am samen zal willen gaan is echter nihil. Er zijn nog drie andere Arabische partijen in de Knesset – de andere drie zijn in de afgelopen verkiezingen in een lijst gegaan “de gezamenlijke lijst”. In de verkiezingen hiervoor was ook Ra’am onderdeel van deze partij. En nu dreigen de tegenstellingen een verdere splitsing te veroorzaken – ook BALAD overweegt uit de gezamenlijke lijst te stappen. Wat dit betekent voor de opkomst en aantal zetels voor deze vier partijen is moeilijk te voorspellen. De gezamenlijke lijst is ontstaan voor de verkiezingen van 2019 (de eerste van de vijf in de rij) en kreeg toen een record aantal zetels – 15.
Nog twee weken en dan is de nieuwe ‘kaart’ bekend.
15 september is de deadline voor partijen om zich in te schrijven voor de komende verkiezingen. Dan zullen we precies weten wie met wie gaat en zal de campagne echt kunnen beginnen. Er kunnen overigens ook bezwaren worden gemaakt tegen kandidaten en zelfs tegen partijen. Ook dit zullen we pas over twee weken kunnen vernemen.
Bronvermelding:
Datum: 02-09-2022
Auteur: HANNA LUDEN
Beeld: Wikimedia Commons)
Website: CIDI
